Zoals eerder beloofd (zie http://www.indymedia.nl/nl/2011/08/78082.shtml) volgt hieronder een uitgebreide uitleg over het hoe en waarom van de vrijlating op 30 augustus van de 2 NN’ers uit de detentieboot in Zaandam.
[ENGLISH] As promised earlier, here a more detailed juridical explanation about why and how the last NN’ers were released from foreign detention in Zaandam after the Schijnheilig eviction. The full text is in dutch, because it mainly focuses on native Dutch people ending up in foreign detention. We’re working on an english translation that you can find here and on other sites (Indymedia, arrestantengroep.org, ABC Amsterdam) when it’s finished.
Deze twee zijn bij de ontruiming van Schijnheilig op 5 juli opgepakt, niet strafrechtelijk vervolgd en bleven weigeren hun identiteit bekend te maken tot aan hun vrijlating.
De reden dat we dit stuk schrijven is ten eerste dat meerdere mensen ons hebben gevraagd om een gedetailleerde uitleg van de gang van zaken. Maar ook denken we dat het belangrijk is dat mensen de procedures kennen, zodat, wanneer ze opgepakt en vastgezet worden, ze zich zo goed mogelijk kunnen weren tegen politie en justitie.
We kunnen ons voorstellen dat niet iedereen zin heeft om taaie juridische kost te lezen, maar wat we in ieder geval willen benadrukken is dat het niet zo is dat de twee zijn vrijgekomen omdat ze niet in vreemdelingenbewaring gesteld hadden mogen worden vanwege het feit dat ze anoniem bleven. De reden dat ze niet langer in bewaring gehouden mochten worden is vanwege procedurele fouten.
Ophouding
Allereerst volgt hier kort een uitleg van de vreemdelingenrechtelijke bewaringsprocedure. Als de politie een redelijk vermoeden van illegaal verblijf ten aanzien van jou heeft mogen ze je staande houden en naar je papieren vragen. Deze bevoegdheid wordt natuurlijk erg ruim ingevuld, lees: als de politie zin heeft je lastig te vallen. Als je niet kan of wil aantonen dat je legaal in Nederland verblijft word je naar een plek gebracht om verhoord te worden, meestal een politiebureau of het bureau van de vreemdelingendienst. Dit is de ophoudingsfase. Als er in het kader van de ophouding (die 6+6 uur kan duren) een verhoor plaatsvindt heb je het recht je advocaat en een tolk hierbij aanwezig te hebben. Als je al vanwege strafrechtelijke redenen op een politiebureau zit kan je vanuit het strafrechtelijke naar het vreemdelingenrechtelijke regime worden overgeplaatst zonder dat je fysiek verplaatst wordt. Er vindt niet altijd een ophoudingsverhoor plaats, wel een zogenaamd artikel-59 verhoor, dat vooraf gaat aan de beslissing of je in bewaring zal worden gesteld. In principe heb je ook het recht tijdens dit verhoor door een advocaat bijgestaan te worden, maar als hij of zijn niet snel genoeg kan komen mag na 2 uur wachten met het verhoor worden begonnen.
Anders dan in het strafrecht, waarin je niet verplicht kan worden mee te werken aan je eigen veroordeling (i.e. een verklaring afleggen, je naam geven etc.) geldt in het vreemdelingenrecht de medewerkingsplicht. Je bent verplicht mee te werken aan onderzoek naar je identiteit en nationaliteit, en verplicht mee te werken aan je uitzetting. Het weigeren mee te werken vormt dus een zelfstandige grond om je vast te houden.
Voor sommigen mag dit nieuw zijn, let wel, voor mensen zonder papieren is dit sinds jaar en dag de trieste realiteit van de zogenaamde Nederlandse rechtstaat.
Terugkeerbesluit
Als blijkt dat je geen rechtmatig verblijf hebt wordt in de regel een terugkeerbesluit aan je uitgereikt. Dit is een besluit waarin staat dat je dient te vertrekken uit Nederland. Het besluit houdt tevens een inreisverbod voor de gehele Schengen-zone in. Als je niet vrijwillig vertrekt kan je in bewaring gesteld worden. In principe wordt een vrijwillige vertrektermijn van 7 tot 30 dagen gegeven, behalve wanneer je bijvoorbeeld al eerder te horen hebt gekregen dat je niet in Nederland mag zijn. Dit terugkeerbesluit is op Europees niveau vastgesteld, alleen heeft Nederland die regels nog niet in de Nederlandse wet opgenomen. Daarom is er op dit moment een maas in de wet, en moet er altijd een vrijwillige vertrektermijn worden gegeven. Zodra de Nederlandse wetgever de Europese Terugkeerrichtlijn heeft geïmplementeerd gaat dit trucje niet meer op.
Tegen het terugkeerbesluit kan je een bezwaarprocedure beginnen. Je maakt dan bezwaar bij de IND. Tevens kan je hangende deze bezwaarprocedure een voorlopige voorziening vragen bij de rechtbank. Je vraagt de rechter dan het terugkeerbesluit te schorsen zolang er niet is beslist op het bezwaar tegen dat besluit. Schorsing betekent dan dat je niet vastgezet kan worden, omdat het nog niet duidelijk is of je wel dient te vertrekken.
Beroep
Tegen de oplegging en voortduring (tot aan het moment dat je bij de rechter verschijnt) van de bewaring kan je beroep aantekenen bij de rechtbank. Dit beroep dient binnen 14 dagen behandeld te worden. De rechter kijkt in deze rechtszaak alleen naar de vraag of de oplegging en voortduring van de bewaring rechtmatig is tot het moment van de rechtszaak. Tegen de uitslag van dit beroep kan je in hoger beroep. Dit wordt behandeld door de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, de hoogste rechter in vreemdelingenzaken in Nederland. Mocht je niet vrijkomen na je eerste beroep, dan wordt na een paar weken een vervolgberoep ingesteld. De rechter die deze zaak behandelt gaat bepalen of de voortduring van de bewaring rechtmatig is. Daarbij wordt er gekeken naar de vraag of er zicht is op uitzetting, of de IND voldoende moeite doet uitzettingshandelingen te verrichten, en hoe lang je al in bewaring zit. Er wordt een belangenafweging gemaakt tussen jouw belangen en die van de IND. Hoe minder je meewerkt, hoe langer de rechter vaak redenen ziet voor de IND je vast te houden. Tegen de uitspraken van vervolgberoepen kan je niet in hoger beroep.
De NN’ers
In de zaken van de twee NN’ers is het volgende gebeurd. Ten eerste is beroep ingesteld tegen de oplegging en voortduring van de bewaring. Deze rechtszaken vonden plaats op 18 juli in Utrecht, waar veel mensen aanwezig waren om hun solidariteit te betuigen. Deze zaken zijn verloren, het hoger beroep loopt nog (zie http://www.indymedia.nl/nl/2011/07/77456.shtml). Het is echter maar de vraag of die ontvankelijk zijn nu de Raad van State eerder al heeft geoordeeld dat je niet anoniem in hoger beroep kan.
Ook is er bezwaar gemaakt tegen de terugkeerbesluiten die de NN’ers hebben ontvangen en een voorlopige voorziening gevraagd aan de rechter. Ten aanzien van NN 1153 heeft de rechter op 25 augustus besloten dat het terugkeerbesluit geschorst moest worden totdat de IND heeft beslist op het bezwaar hiertegen, omdat de IND de door de rechtbank gevraagde stukken niet had ingeleverd. Ten aanzien NN 1050 heeft de rechtbank op 26 augustus geoordeeld dat de IND hem een vrijwillige vertrektermijn had moeten geven. De IND beweerde vervolgens dat de bewaring niet hoefde te worden opgeheven, omdat de rechter enkel schorsing van het besluit had bevolen, niet de opheffing van de bewaring. Op 30 augustus diende het vervolgberoep tegen de bewaring dat inmiddels was aangespannen. In deze zaak oordeelde de bewaringsrechter dat de bewaring niet langer door een rechtsgeldig terugkeerbesluit werd gedragen en daarom moest worden opgeheven. De rechter oordeelde ook dat vanaf het moment van de uitspraken van 25 en 26 augustus de bewaring onrechtmatig was. De twee hebben daarmee recht op een schadevergoeding van 80 euro per dag vanaf 25 en 26 augustus.
Bovenstaande komt er dus op neer dat bijvoorbeeld in het geval dat de gang van zaken rondom het terugkeerbesluit niet klopt, je niet persé snel vrij kan komen, omdat de bewaringsrechter tijdens het eerste beroep niet bevoegd is daar naar te kijken. Je moet dus eerst een aparte procedure beginnen ten aanzien van dat terugkeerbesluit, en pas als daarmee resultaat wordt geboekt (zoals in deze gevallen) kan je daar iets mee bij de bewaringsrechter in het vervolgberoep. Het eerste beroep kan dus alleen positief uitpakken als de rechter oordeelt dat de oplegging of voortduring van de bewaring niet rechtmatig is geweest.
Conclusie
Wat betekent bovenstaande voor de positie van mensen die worden gearresteerd tijdens acties, demonstraties, kraken of anderszins, en die vanwege hun weigering zich bekend te maken in het vreemdelingenrechtelijk traject terecht komen?
Op dit moment kan je stellen dat enkel het feit dat je weigert je naam te geven volgens de rechter voldoende grond is om je in vreemdelingenbewaring te zetten en te houden. Daarbij maakt het niet uit of vermoed wordt dat je de Nederlandse nationaliteit hebt. Op een gegeven moment, als er duidelijk geen zicht op uitzetting is, zal de rechter de belangenafweging in jouw voordeel moeten laten uitvallen en sta je weer op straat. Maar dat kan tot 18 maanden duren. In het geval van NN 1153 en NN 1050 hebben procedurele fouten er voor gezorgd dat ze binnen twee maanden weer vrij kwamen. Bureaucratische missers van de staat vormen daarmee soms zeker een uitweg. En het valt niet uit te sluiten dat die missers soms politie en justitie een makkelijke uitweg bieden voor een moeilijk politiek probleem. Het is hoe dan ook goed jezelf te informeren, je rechten te kennen en te zorgen voor goede juridische bijstand. Solidariteit van buitenaf is daarbij heel belangrijk. Post, telefoonkaarten, kleren, zelfgemaakte spelletjes, lawaaidemo’s en tijdschriften en boeken helpen het leven in de bajes draaglijker te maken.